Mi ĵus eble esprimis tre kompleksan demandon, kaj ĉi-vespere mi ne esperas paroli pri ĉiu ebla respondo, sed mi nur volis doni al vi kelkajn pensindaĵojn. En la lastaj kelkaj jaroj, mi aŭdis kaj legis multon pri Esperanto kaj la demando de se Esperanto povas helpi al minoritataj kaj mortantaj lingvoj aŭ ne.
Laŭ mia opinio, nature se oni lernas Esperanton, oni ne minacas tiajn lingvojn. Aliflanke, ĉu Esperanto vere helpas al ili, kiel lingvo kaj kiel movado? Foje, Esperantistoj konsciigas kaj atentigas al aliaj homoj pri minoritataj lingvoj kaj dialektoj. Nature, tio estas bonega. Unu el malmultaj artikoloj kiujn mi legis pri la popolo kaj lingvo de Mari-el en Rusio estis en Esperanto-gazeto. La Esperantistaro konsistas el multaj homoj, kiuj konscias kaj interesiĝas pri tiaj aferoj.
Kelkaj da vi jam scias, ke mi foje parolas tre cinike pri la Esperanto-movado, kaj tion mi ne faros hodiaŭ. Sed verdire, oni parolas pri la neŭtraleco kaj uzebleco de Esperanto, kaj emfazas tion la plejmulte. Oni reklamas pro Esperanto. Ĉiam oni diras ke Esperanto povas helpi prezervi minoritatajn lingvojn, aŭ almenaŭ ne minaci ilin. Plejcinike elpensite, la numero da Esperantistoj ankoraŭ ne estas sufiĉe granda, kaj ilia influo ne estas sufiĉe pova, ke ili kapablus detrui alian lingvon eĉ se ĉiuj da ili aktive volus. Aliflanke, ni kiel Esperantistoj povus fari iomete pli por konservi minoritatajn lingvojn kaj dialektojn, sed ni volas. Esperanto ne vere estas la direkta solvo.
Mi scias ke lerni tian lingvon vere estas malfacila, precipe ĉar mi mem provis ellerni kelkajn. Mi lernis la irlandan gaelan lingvon en kelkaj kursoj. La literumado kaj prononcmaniero por mi estis granda bariero. Mi povas saluti gaele kaj preskaŭ diri nenion pli. Minoritataj lingvoj suferas, ĉar en antaŭaj jaroj la registaroj de la landoj en kiuj ili troviĝis ne subtenis ilin kaj ofte eĉ malpermesis ilin. Praktike, tio signifas ke oni ne instruas ilin en kutimaj lernejoj, aŭ oni nun instruas ilin post la popoloj jam forgesis la trafitajn lingvojn. Oni ne uzas, aŭ almenaŭ dumlonge ne uzis, ilin en medioj. Eĉ multe da ili ne havas propran skribitajn formojn.
Se oni lernas tiajn lingvojn, ofte oni ne lernas ilin propre--oni lernas diversajn dialektojn kaj skribmanierojn, kaj tio estas konfuza afero. La manko de subteno rezultis en la manko de normigado. Ankaŭ oni nepre bezonas skribitan formon de lingvo hodiaŭ. Alia problemo estas ke se vi ne loĝas en la okcidento de Irlando, vere vi ne kapablas renkonti kun multe da denaskaj parolantoj de la gaela. Akceso al tiaj lingvoj vere estas problemo por multe da homoj.
La solvo havas du flankojn. Mi ne proponus al ĉiu usonano ke ni nepre devus lerni la ĉerokian. Preskaŭ ĉiu Esperantisto kapablas lerni unu minoritatan dialekton de sia lando. En lingvo-instrado, oni diras ke vi komencu kun la konata, kaj iras al la nekonata.
Mi mem havas ekzemplon. Mi studis la germanan en la universitato, kaj studis ankaŭ en Germanio dum unu jaro. Mi studis en Bremeno. La indiĝena dialekto tie nomiĝas Plattdeutsch (bazgermana). Mi por aliaj kialoj faris unu kurson pri la nederlanda lingvo tie en Bremeno. Mi poste rimarkis ke la bazgermana estas ja miksaĵo de la nederlanda kaj la germana. Mi nun ne povas paroli la bazgermanan flue, sed mi lernis almenaŭ kompreni ĝin tre bone. Multe da ni kapablas fari tion. Mia avo parolis la bazgermanan denaske, kaj pro tio mi havis intereson. Aktiva intereso ankaŭ gravas, sed vi vere nur devas legi, aŭskulti, kaj fari la konektojn inter la nova lingvo aŭ dialekto, kaj al la lingvo kiun vi celas lerni. Mia rekomendo estas: Hispanoj kaj Portugaloj, se ili emas kaj volas, eble lernu Galegon. Aŭ Ladinon! Parolantoj de la germana aŭ nederlanda--la bazgermana aŭ friza (Friesisch), la jida, kaj estas aliaj eblecoj. Por parolantoj de slavidaj lingvoj kiel la pola, ĉeĥa, slovaka, ktp, vi povus lerni la sorban aŭ la vendan (kiuj estas slavidaj, eĉ se ili situas en Germanio). Se vi scipovas la francan, kial ne lernu Cajun (kejĝana), la antikva franca dialekto de la usona substato Luiziano (Louisiana)? Se vi estas japano, lernu la okinavan. Estas aliaj eblecoj. Mi proponas tion, ĉar multe da homoj kapablas fari tion, eĉ se ili ne kredas tion. Se vi volas lerni ion pli ekzotikan nature faru tion, sed mia punkto estas ke ĝi ne devas esti tro fremda por vi, kaj vi helpos al malaperanta kulturo. Mi lastatempe denove akiris librojn pri la bazgermana kaj la jida lingvo kaj ekokupiĝis pri ili.
La dua flanko estas -- uzado, eĉ se pasive. Kiam mi loĝis en Germanio, mi trovis en Bremeno la Bazgermanan Instituton, kiu havas librojn. Tio estis 10 jaroj antaŭ mi ekuzis Esperanton. La samaj registaroj kiuj antaŭe malhelpis al tiaj lingvoj nun ofte provas helpi al ili, eĉ se ĝi estas preskaŭ tro malfrue. Mi petis de la laborantoj ke ili legu kelkajn frazojn por mi, kaj ili tre ĝojis pri mia intereso. Nuntempe, kiel neniam antaŭe, oni povas uzi la interreton. Mi trovis podkastojn en la bazgermana kaj eĉ en la jida, kaj mi nun abonas ilin! Eĉ ekzistas vidbendoj pri la bazgermana sur YouTube! La samaj medioj kiuj nun donas novan vivon al Esperanto kaj ĝia kulturo faras simile por multe da minoritataj lingvoj kaj dialektoj.
Nur mia penseto...kaj mi mem en malgranda maniero faris kaj nun denove faras tion. Aŭskultu la voĉojn de tiuj ĉi lingvoj kaj dialektoj, antaŭ ili daŭre silentiĝos.
Dankon! La homoj kiuj konas min bone diras ke mi ja estas ekstreme cinika pri kelkaj aferoj en Esperanto. Sed vere tio ne estas mia intenco ĉi tie. Estas komprenebla kaj eĉ ekspektinda ke Esperantistoj unue pensas pri Esperanto kaj okupiĝas precipe kun ĝi. Eble ankaŭ tio estas pli bona okupo por kelkaj homoj ol promovi minoritatajn lingvojn. Kelkaj okupiĝas pri minoritataj lingvoj, kaj kelkaj ne. Minoritataj lingvoj ankaŭ estas speciale malfacile lerneblaj.
Mi nur intencis montri ke Esperanto pli-malpli estas memstara afero--se oni vere promovas minoritatan lingvon estas alia afero de se li aŭ ŝi uzas Esperanton aŭ ne. Ĉiu kiu volas kapablas lerni minoritatan lingvon aŭ dialekton. Esperantistoj jam skribas kelkajn artikolojn pri minoritataj lingvoj, kaj promovi konscion pri ili per Esperanto estas bonega unua paŝo kaj laŭdinda. Sed estas pli bona se oni vere lernas tian lingvon mem. Mi trovis ke mi ege pli sukcese kapablis lerni platdiĉan (la bazgermanan), ol la irlandan gaelan, kaj eble ĉiu interesato kapablas trovi realisteman kaj fareblan elekton por li aŭ ŝi mem.
Mi tutsimple skribis tiun ĉi blogaĵon, ĉar mi scias ke kelkaj Esperantistoj interesiĝas pri tiu temo (kaj tiu ĉi demando ofte diskutiĝas), kaj en la lastaj semajnoj mi havis tiujn ĉi pensojn.
Vi pravas ke lingvoj mortas pro multaj diversaj kialoj---heheheh tio ja estas tute alia kaj tre longa diskuto.
Jen vidbendaro (angle) kiu montras la dokumentadon de endanĝerataj minoritataj lingvoj. Interesa spektado.
La laboro de tiuj ĉi lingvistoj estas laŭdinda, laŭ mi.
La problemo kun tiaj minoritataj lingvoj estas ke ofte ili ne havas landojn--ili estas parto de landoj kiuj uzas aliajn lingvojn, aŭ oni uzas ilin en tro malgranda regiono. Se homoj kiuj ne loĝas en tiuj regionoj aŭ en tiaj kulturoj interesiĝas en la prezervo de tiuj lingvoj, tio nur povas helpi, precipe en kazoj kiam ekzistas malpli ol 100 parolantoj de la lingvo entute.
Kelkaj Esperantistoj nature zorgas pri tiaj lingvoj, sed mi opinias ke finfine, kiam vi uzas Esperanton vi promovas Esperanton pli ol vi faras ion ajn. Estas bona afero. Mi nur volis diri ke se vi volas subteni minoritatan dialekton aŭ lingvon, tio povas foje esti pli facila ol oni pensas.
En via situacio, se mi ne eraras, ne ekzistas minoritataj lingvoj en Sudkoreio, almenaŭ nuntempe (eble ekzistis en la pasinteco). Ŝajnas al mi ke ne ekzistas minoritata lingvo kiu estas proksima al la koreia (la sola tia lingvo de kiu mi aŭdis estas la manĉua lingvo en Ĉinio, sed la rilato vere ne estas sufiĉe proksima). Sed por eŭropanoj ekzistas multaj opcioj en ĉiu lingvogrupo. Mi tutsimple diris ke ofte oni kapablas lerni pri tia lingvo ĉar oni povas trovi unu kiu estas tre proksima al onia denaska lingvo. Ĝi ne devas esti malfacila afero.
Lerni, aŭ almenaŭ legi kaj aŭskulti tian lingvon direkte helpas al tiu lingvo ege pli ol uzi Esperanton.
Mia punkto estas ke ordinaraj homoj kiel vi kaj mi ja ankaŭ tute kapablas helpi, almenaŭ ĝis la punkto ke tempo permesas. Mi parolis pri la platdiĉa (bazgermana dialekto). Ĝi estas preskaŭ memstara lingvo. Mi parolas la anglan denaske, la germanan flue, kaj mi vojaĝis ankaŭ en Nederlandio kelkajn fojojn, kaj ankaŭ lernis la nederlandan lingvon iomete.
Tion mi estis jam farinta pli-malpli hazarde. Kiam mi studis en Germanio, mi parolis kun kelkaj maljunuloj, kiuj ankoraŭ parolas la platdiĉan. Ĝi estas ja miksaĵo de la germana kaj nederlanda lingvoj, sed ĝi estas minoritata grupo da dialektoj. Mi abonas kelkajn podkastojn en la platdiĉa nun--ĝi ha havas specialajn vortojn, ŝercojn, memstaran kulturon malantaŭ de ĝi.
La platdiĉa estis ankaŭ hazarde la denaska lingvo de mia avo, kaj ankaŭ hazarde ĝi estas miksaĵo de lingvoj, kiujn mi jam bone scias. Pro tio, mi kapablis aŭskulti ĝin kaj legi ĝin, eĉ se mi ne povas konversacii en ĝi bone. Mi agnoskas ke la koreia lingvo ne havas proksimajn familiajn lingvojn tiel.
Oni tute ne devas esti fakulo por fari tion!!
La vera problemo nun estas ke parolantoj de tiaj minoritataj lingvoj tre ofte ankaŭ parolas la dominantan nacian lingvon, la minoritataj lingvoj ekzistas en izolitaj regionoj, pro la antaŭa manko de registara subteno ili foje eĉ ne havas unuiĝintan skribformon (aŭ skribitan formon entute). Ofte nuntempe la homoj kiuj loĝas en la regiono mem ne eĉ interesiĝas pri la lingvo, almenaŭ junaj homoj. La minoritataj lingvoj suferas ofte de hontosignigado -- kaj forigo de la angla lingvo el lernejoj ne povus eĉ komenci solvi tiun problemon.
Nuntempe, la samaj registaroj kiuj antaŭe malhelpis al tiaj lingvoj provas helpi kaj subteni ilin -- la gaela en Irlando kaj la platdiĉa en Germanio estas du ekzemploj. Nur malgrandaj komonumoj je la okcidenta flando de Irlando uzas la gaelan ĉiutage, kaj en la nordo de Germanio nur maljunuloj vere parolas la platdiĉan--junuloj ofte tute ne interesiĝas. La helpo kiu venis al tiaj lingvoj en la lastaj jaroj estas tro malmulte tro malfrue.
En kelkaj kazoj kiel la usonaj amerikanaj indiĝenaj lingvoj, vi eĉ devus jam kompreni la anglan flue por havi la oportunon legi la plejmulton da materialoj skribitaj pri tiaj lingvoj. Ankaŭ se vi volas lerni la platdiĉan, la vortaroj kaj lernolibroj plejparte estas skribataj en la altgermana.
Tamen ŝajnas al mi, ke pri malapero aŭ malkresko de lingvo kulpas la lingvanoj mem. Mi ne kredas ke iu deekstera premego povas mortigi lingvon. Se la koncernata gento ne subiĝas al la premo, kontraŭstaras ĝin, obstine uzas sian lingvon malgraŭ ĉiaj malpermesoj, la lingvo ne mortos.
Nur se la gento Y loĝanta en (invadita de la) lando X lasas sin lulkredigi ke ili estas X-gentanoj, kaj la X-lingvo estas pli utila kaj estontecpromesa, la lingvo neeviteble Y formortos.
La bulgara, la novgreka, la serba, la litova kaj ankaŭ mia gepatra lingvoj estas atestoj de la pluvivo malgraŭ subpremego.
Mi legis unu skribaĵon en la angla lingvo de eks-Esperantisto, kiu diris ke Esperanto fakte minacas minoritatajn lingvojn. Mi ne certas ke mi povas akcepti tion serioze. Li ne estis tre neŭtrala skribanto. Eĉ se li pravas, mi nur respondus (tre cinike) ke eble kelkaj Esperantistoj kunplezure detruus minoritatajn lingvojn se ĝi helpos al Esperanto kiel tutmonda lingvo, sed eĉ la plej fanatikaj Esperantistoj ne kapablus fari tion. Tutsimple ne estas sufiĉe da ili en la mondo por akompli tion, kaj neniu prenus ilin serioze-Esperantistoj ne havas sufiĉe da influo. Mi scias ke kelkaj Esperantistoj kredas ke se la angla lingvo ne plu estos uzata internacie, ke Esperanto anstataŭigos ĝin. Ili nur forgesis ke la franca lingvo perdis tian influon, kaj la angla lingvo forprenis ĝin. Artefaritaj lingvoj estas preskaŭ ne sur la monda mapo.
Milokula, mi mem ne kulpigus la lingvanojn por la mortoj de iliaj lingvoj. Registara subteno de tiaj lingvoj malsamas en ĉiu lando. Mediojn kaj skribitajn formojn, precipe se neantaŭe jamekzistintajn, nur granda registaro kapablas subteni, kaj tiu registaro povas tutsimple forpreni tiajn eblecojn.
La cirkonstancoj de minoritataj lingvoj vere malsamas tra la mondo, kaj tio okazas en unu lando ofte ne okazas en alia. Por ekzemplo, la finna lingvo estis vere minoritata lingvo dum multaj jaroj en Finlando. Post la svedo-parolantoj perdis ilian povon la situacio ŝanĝiĝis. La armena lingvo jam delonge havis skribitan formon kaj multe da libroj en ĝi. Ankaŭ estis sufiĉe grandaj armenaj komunumoj en la tuta mondo, kaj tiuj du faktoroj helpis, eĉ post la popolo multe suferis en la nuntempa Turkio. La armenoj estis kulturo kun festaj urboj kaj skribitaj materialoj eĉ en la tempo de Urartu (samtempe kiel Romo). La plejmulto da indiĝenaj amerikanoj (almenaŭ en la nuntempa Usono) ne eĉ loĝis en festaj lokoj aŭ urboj ĝis la 19a aŭ 20a jarcento. Plejofte ili estis ĉasistoj.
Multaj indiĝenaj lingvoj ekzistas nur en malgrandaj regionoj, kaj la nombro de parolantoj estas ege malpli granda, kaj ofte ili ne havas skribitajn formojn antaŭ ili havas kontakton kun la dominanta kulturo.
Nature la temo estas trepli komplika ol mi kapablas diskuti tie ĉi nun, sed mi opinias ke ambaŭ faktoroj estas tre gravaj. Sed alidirite, la cirkonstancoj vere tro malsamas por permesi al ni diri ion ĝenerale ke la homoj invitis la situacion.
Kiam oni vere ne havas elekton, kaj la registaro ne subtenas edukadon kaj mediojn (kaj la parolantoj de tiaj lingvoj ne kapablas krei memstarajn mediojn), ofte la parolantoj de tiaj lingvoj mem perdas intereson en la lingvo kaj forgesas ĝin. Sed tio grandparte okazas post multe da jaroj de propagando aktiva de la dominanta registaro. Por lingvoj kiuj ne havas skribitajn formojn, kun malgrandaj popoloj en tre limita regiono, la registaro vere ne devas fari multon. La plejmulto da indiĝenaj amerikanoj evidente mortis pro malsanoj kiujn la eŭropanoj nekonscie kunportis, kaj tio nature ankaŭ ne helpis.
Sign-in to write a comment.