Josefo Roth
La fumo kunligas urbojn

Tie la fumo estas ĉielo. Ĉiujn urbojn ĝi ligas. Kiel griza kupolo ĝi volbiĝas super la lando, kiu naskis ĝin mem kaj ĉiam denove ĝin naskas. Venton, kiu povus disblovi ĝin, sufokas kaj forigas la fumo. La suno, kiu ĝin volus trapiki, ĝi rebatas kaj vualas en densajn fumnubetojn. Kvazaŭ ĝi ne estus terkreita kaj ne pasema ĝia naturo, tiel ĝi levigas, konkeras ĉielajn regionojn, konstantiĝas, formas el nenio substancon, buligas sin el ombroj al korpo kaj senĉese pligrandigas sian specifan pezon. El gigantaj kamentuboj ĝi eltiras novan nutraĵon. Ili vaporas supren al la fumo. Ĝi estas ofero, dio kaj pastro. Miliardojn da malgrandaj polveroj ĝi elspiras denove, ĝi, la spiro. Ĉar oni produktas ĝin, oni ĝin adoras. Oni produktas ĝin per diligento, kiu estas pli ol nur devoto. Oni estas trapenetrita de ĝi.

Trapenetrita de ĝi estas la tuta granda urbo, kiun formas kune ĉiuj urboj de la Ruhr-regiono. Estas fantoma urbo el malgrandaj kaj pli grandaj grupoj ligitaj per reloj, dratoj kaj interesoj, vualita de la fumo kaj apartigita de la cetera lando. Se ĝi estus ununura granda kruela urbo, tiukaze ĝi plu estus fantasta, sed ne minace fantoma. Granda urbo havas centrojn, stratarojn, ligitajn per la senco de unu plano. Ĝi havas historion kaj ĝia kontrolebla evoluo estas trankviliga. Ĝi havas periferion kaj tute fiksitan limon, ie gi ĉesiĝas kaj transiras en la kamparon. Sed tie estas multaj komencoj kaj multaj finoj. Kamparo volas komenci, kamparo kompatinda kaj fumgravedigita, sed tuj drato alvenas kaj dementas ĝin. Grandaj fabrikkuboj el brikoj senprokraste almarŝas, ekstaradas, pli kompakte fundamentitaj ol montoj aŭ montetoj, pli naturnecesaj ol arbaroj. Ĉiu malgranda urbo havas sian mezan punkton, sian periferion, sian evoluon. Sed ĉar ili ĉiuj estas unuigendaj de la fumo al ununura urbo, perdas ilia laŭnatura ordo kaj historio sian kredindecon, ĉiukaze sian taŭgecon. Por kio? Por kio? Por kio Essen, Duisburg, Hamborn, Oberhausen, Mülheim, Bottrop, Elberfeld, Barmen? Por kio tiom da nomoj, tiom da urbestroj, tiom da magistrataj oficistoj por ununura urbo? Kaj aldone, tute superflue, etendiĝas landlimo en la mezo. La loĝantoj imagas sin vestfalianoj dekstre kaj rejnlandanoj maldekstre. Sed kio ili estas? Loĝantoj de la fumlando, loĝantoj de la granda fumurbo. Kreduloj de la fumo, laboristoj de la fumo, infanoj de la fumo.

Estas, kvazaŭ la loĝantoj enurbe estus tre postrestintaj malantaŭ la prudento kaj strebado de la urboj mem. La aĵoj havas pli bonan antaŭsenton por la estonteco ol la homoj. La homoj sentas historie, t.e. malantaŭen. Muroj, stratoj, dratoj kaj kamentuboj sentas antaŭen. La homoj bremsas la evoluon. Ili pendigas sentimentalajn pezilojn sur la flugilhavajn piedojn de la tempo. Ĉiu postulas sian propran preĝejturon. Dume la kamentuboj kreskas super la pintojn de la preĝejturoj. Diversspecajn sonorilsonojn glutas la fumo. Ĝi vualas ĝin en sian mornan vatan substancon, tiel, ke ili ne estas aŭdeblaj, kaj eĉ malpli diferenceblaj. Ĉiu urbo havas sian teatron, siajn memorajojn, sian muzeon, sian historion. Sed nenio el tiuj aĵoj havas konservantan resonon, ĉar la aĵoj; la historiaj (tiel nomataj «kulturaj») vivas per la eĥo, kiu nutras ilin. Sed ĉi tie ne estas spaco por eĥo kaj resono. Sonorilsonoj vivas per la resono, kaj ĉiuj batalas unu kontraŭ la alia, ĝis la fumo venas kaj sufokas ilin.

Kelkaj malgrandaj urboj havas siajn antikvajn, kaŝitajn, angulriĉajn, laŭplaĉe, romantikajn partojn. Ion tian oni nomas idilia. Ĉirkaŭe trumpetas la tempo. Muĝantaj dratoj kunplektas ilin. Ĉiuj tremantaj aerondoj estas plenaj de radio-parolitaj vortoj el la nuntempo. Kion volas tiuj dormemaj portaloj, tiuj revantaj beloj? Hejme ili estis, kiam la blua ĉielo ankoraŭ volbiĝis super ili. Sed nun tie volbiĝas griza fumo. Nun ili estas ŝutkovritaj sub milionoj da karbopolveretoj. Neniam, neniam okazos ilia renaskiĝo. Neniam plu pura nuda sunostrio ilin orumos. Neniam plu virga pluvo ilin lavos. Neniam plu aŭtentika nubo ombrumos ilin. Perditaj ili estas malgraŭ sia tuta firmeco. Ili estis konstruitaj por centjaroj, el eterna ŝtono, kaj nur pro tio, ke ilia materia substanco tiom solidas, ili plu ĉeestas. Ne ĉar ilia vivoforto ankoraŭ ekzistas. Ili estas kiel antikvaj moneroj el bona arĝento, kiu ne plu havas monvaloron. La plej ridinda monbileto el la plej maldika papero estas pli nuntempa.

El ridinde svelta materialo konsistas la novaj kvartaloj de la urbo. Tie troviĝas muroj ĉirkaŭpreneblaj per polekso kaj meza fingro. Jen barakoj el ligno kaj vakaj brikoj. Jen tegmentoj el ŝindoj, mallerte surmetitaj kvazaŭ de infanoj. Ĝi staras, falas, rekonstruiĝas. Ĵus ili estis blankaj, brilantaj pro freŝa pasema kalkfarbo. Sed jam nun ili nigras kiel putraj dentoj. Ĉiu strato estas kiel malfermita buŝo.

Homoj loĝas tie. Homoj, kiuj ĉiuj havas celon. Ankaŭ la senlaboruloj havas celojn. Ili elpaŝas. Kial promeni? Kio ĉi tie estas videbla? Infanoj ludas sur la mezo de la strato.

Ĉiuj fenestroj samas. Ĉiuj dompordoj estas samaj. Tie nur la numeroj diferenciĝas. Ĉiuj homoj havas dentgrincige obstinan volon atingi celon. Eble estas la senlaborula subteno. Eble la konsumkooperativo. Eble la kunvena restoracio. Eble rompŝtelo. Eble la revolucio. Eble kinejo.

Ho ve, estas tiom egale! Unu celo estas kiel alia. Unu urbo kiel la alia. Unu strato kiel la alia. Entramiĝu. Oni estas post duono de horo en alia urbo, ĉu io ŝanĝiĝis? Fumo super la mondo! Oni veturas al Oberhausen, de tie al Mülhejmo, de tie al Recklinghausen, al Boĥumo, al Gladbek, al Buer, al Hamborn, Bottrop. Fumo super la mondo! Neniu ĉielo, neniu nubo! Pluvo, kiu venas el fumo. Nigra pluvo. Cent kamentuboj, supren etenditaj montrofingroj, kolonoj de la fumĉielo. Altaroj de la dio Fumo. Reloj sur la tero, reciproke respondantaj dratoj en la aero. Ununura kruela urbo el urb-amasiĝoj, el urbetaj grupoj. Inter ili etendiĝas imagata landlimo. Sed super ĝi volbiĝas unueca ĉielo el fumo, fumo, fumo.

tradukis Hans-Georg Kaiser

PS: Januare de la jaro 1985 la tuta regiono de Ruhr en Germanio spertis ekologian alarmon: ne eblis veturi private, necesis kontraŭgasaj maskoj, la infanoj devis resti hejme. Sed ĉi tiun rakonton Joseph Roth verkis jam en la dudekaj jaroj de la 19-a jarcento. Nun la fumo, alie ol en la vizio de Roth, foriĝis preskaŭ tute, ĉar la karbominejoj estas fermitaj. Post ĉiu nokto leviĝas nova tago, ankaŭ en regionoj, kie tio nun apenaŭ imageblas. (HGK)

Joseph Roth
Der Rauch verbindet Städte

Hier ist der Rauch ein Himmel. Alle Städte verbindet er. Er wölbt sich in einer grauen Kuppel über dem Land, das ihn selbst geboren hat und fortwährend neu gebärt. Wind, der ihn zerstreuen könnte, wird vom Rauch erstickt und begraben. Sonne, die ihn durchbohren möchte, wehrt er ab und hüllt sie in dichte Schwaden. Als wäre er nicht erdgezeugt und sein Wesen nicht vergänglich, erhebt er sich, erobert himmlische Regionen, wird konstant, bildet aus Nichts eine Substanz, ballt sich aus Schatten zum Körper und vergrößert unaufhörlich sein spezifisches Gewicht. Aus ungeheuren Schornsteinen zieht er neue Nahrung heran. Sie dampft zu ihm empor. Er ist Opfer, Gott und Priester. Milliarden kleiner Stäubchen atmet er wieder aus, er, ein Atem. Indem man ihn erzeugt, betet man ihn an. Man erzeugt ihn mit einem Fleiß, der mehr ist als Andacht. Man ist von ihm erfüllt.

Erfüllt ist von ihm die ganze große Stadt, die alle Städte des Ruhrgebiets zusammen bilden. Eine unheimliche Stadt aus kleinen und größeren Gruppen, durch Schienen, Drähte, Interessen verbunden und vom Rauch umwölbt, abgeschlossen von dem übrigen Land. Wäre es eine einzige, große, grausame Stadt, sie wäre immer noch phantastisch, aber nicht drohend gespenstisch. Eine große Stadt hat Zentren, Straßenzüge, verbunden durch den Sinn einer Anlage, sie hat Geschichte, und ihre nachkontrollierbare Entwicklung ist beruhigend. Sie hat eine Peripherie, eine ganz entschiedene Grenze, sie hört irgendwo auf und läuft in Land über. Hier aber ist ein Dutzend Anfänge, hier ist ein Dutzendmal Ende. Land will beginnen, armseliges, rauchgeschwängertes Land, aber schon läuft ein Draht herbei und dementiert es. Große Fabrikwürfel aus Ziegelstein rücken unversehens heran, stehen da, fester gegründet als Berge, Hügel, naturnotwendiger als Wälder. Jede kleine Stadt hat ihren Mittelpunkt, ihre Peripherie, ihre Entwicklung. Da sie aber alle vom Rauch zu einer einzigen Stadt vereinigt werden sollen, verliert ihre natürliche Anlage und ihre Geschichte an Glaubwürdigkeit, jedenfalls an Zweckmäßigkeit. Wozu? Wozu? Wozu hier Essen, da Duisburg, Hamborn, Oberhausen, Mülheim, Bottrop, Elberfeld, Barmen? Wozu so viele Namen, so viele Bürgermeister, so viele Magistratsbeamte für eine einzige Stadt? Zum Überfluß läuft noch in der Mitte eine Landesgrenze. Die Bewohner bilden sich ein, rechts Westfalen, links Rheinländer zu sein. Was aber sind sie? Bewohner des Rauchlands, der großen Rauchstadt, Gläubige des Rauchs, Arbeiter des Rauchs, Kinder des Rauchs.

Es ist, als wären die Bewohner der Städte weit zurück hinter der Vernunft und dem Streben der Städte selbst. Die Dinge haben einen besseren Zukunftsinstinkt als die Menschen. Die Menschen fühlen historisch, das heißt rückwärts. Mauern, Straßen, Drähte, Schornsteine fühlen vorwärts. Die Menschen hemmen die Entwicklung. Sie hängen sentimentale Gewichte an die beflügelten Füße der Zeit. Jeder will seinen eigenen Kirchturm. Indessen wachsen die Schornsteine den Kirchtürmen über die Spitze. Verschiedenartige Glockenklänge verschlingt der Rauch. Er hüllt sie in seine düstere Wattesubstanz, daß sie nicht vernehmbar, geschweige denn zu unterscheiden sind. Jede Stadt hat ihr Theater, ihre Andenken, ihr Museum, ihre Geschichte. Aber nichts von diesen Dingen hat erhaltende Resonanz. Denn die Dinge, die historischen (sogenannten »kulturellen«), leben vom Echo, das sie nährt. Hier aber ist kein Raum für Echo und Resonanz. Glockenklänge leben vom Widerhall, und alle kämpfen gegeneinander, bis der Rauch kommt und sie erstickt.

Da haben einige kleine Städte ihre alten, winkligen, wenn man will: romantischen Teile. Man nennt so was lauschig. Rings um sie schmettert die Zeit. Dröhnende Drähte umspannen sie. Alle zitternden Luftwellen sind erfüllt von radio-gesprochenen Worten der Gegenwart. Was wollen diese schlummernden Portale, diese verträumten Schönheiten? Sie waren daheim, als der blaue Himmel noch über ihnen sich wölbte. Nun aber wölbt sich grauer Rauch über ihnen. Nun sind sie verschüttet von Millionen Kohlenstäubchen. Niemals, niemals wird ihre Wiederauferstehung erfolgen. Niemals mehr wird ein reiner, nackter Sonnenstreifen sie vergolden. Niemals wird ein sauberer Regen sie waschen. Niemals wird eine echte Wolke sie beschatten. Verloren sind sie in all ihrer Festigkeit. Sie waren für Jahrhunderte gebaut aus ewigem Stein, und nur weil ihre materielle Substanz so dauerhaft ist, sind sie noch da. Nicht, weil ihre Lebenskraft noch vorhanden ist. Sie sind wie alte Münzen aus solidem Silber, die keinen Währungswert mehr haben. Die lächerlichste Banknote aus dünnstem Papier ist gegenwärtiger.

Aus lächerlich dünnem Material sind die neuen Stadtteile. Da sind Wände, die man mit Daumen und Mittelfinger umspannen könnte. Da sind Baracken aus Holz und hohlem Ziegel. Da sind Schindeldächer, wie von Kindern aufgestülpt. Es steht, es fällt, es wird wiederaufgebaut. Soeben noch waren sie weiß, strahlend von neuer, kurzlebiger Tünche. Jetzt sind sie schwarz wie faule Zähne. Jede Straße wie ein offener Mund.

Menschen wohnen hier. Menschen, die alle ein Ziel haben. Auch die Arbeitslosen haben ein Ziel. Sie schreiten aus. Wozu schlendern? Was ist hier zu sehn? Kinder spielen in der Straßenmitte. Alle Fenster sind gleich. Alle Häusertüren sind gleich. Hier sind nur Nummern verschieden. Alle Menschen haben den verbissenen Willen, ein Ziel zu erreichen. Vielleicht ist es die Arbeitslosenunterstützung. Vielleicht ist es der Konsumverein. Vielleicht ist es das Versammlungslokal. Vielleicht ist es ein Einbruch. Vielleicht ist es die Revolution. Vielleicht ist es das Kino.

Ach, es ist so gleichgültig! Ein Ziel wie das andere. Eine Stadt wie die andere. Eine Straße wie die andere. Steig in die Straßenbahn. Du bist in einer halben Stunde in der nächsten Stadt. Hat sich was geändert? Rauch über der Welt! Man fährt nach Oberhausen, von da nach Mülheim, von da nach Recklinghausen, nach Bochum, nach Gladbeck, nach Buer, nach Hamborn, nach Bottrop. Rauch über der Welt! Kein Himmel, keine Wolke! Regen, der aus Rauch kommt. Schwarzer Regen. Hundert Schornsteine, aufgestreckte Zeigefinger, Säulen des Rauchhimmels, Altäre des Gottes Rauch. Schienen auf der Erde, korrespondierende Drähte in der Luft. Eine einzige, grausame Stadt aus Stadthäufchen, aus Städtchengruppen. Dazwischen läuft eine eingebildete Landesgrenze. Aber darüber wölbt sich ein einheitlicher Himmel aus Rauch, Rauch, Rauch.

https://cezartradukoj.blogspot.com/