Profesia planlingvo por Eŭropo
Eŭropo Unio bezonas komunan lingvon, sed tiu lingvo devas esti multflanke taŭga por la nunaj pretendoj de la membroŝtatoj.
Ekzistas tre multaj planlingvo-projektoj, iuj pli disvastiĝintaj, aliaj malpli. La grado de disvastiĝeco dependas ne nur de la kvalito de la koncerna planlingvo (facileco en prononco, en skribo, en ellerno, kaj kontentiga esprimkapablo), sed ankaŭ de ĝia apogiteco.
En la kazo ke EU decidos enkonduki por komuna uzo iun planlingvon (kiel iam Israelo la re-kompilitan hebrean lingvon), tiukaze EU aŭ elektos iun jam ekzistantan planlingvon (malpli verŝajne), aŭ komisios internacian grupon de fakuloj por kompili novan planlingvon (pli verŝajne).
La ĉefa kialo, pro kiu EU ne akceptos iun jam finkompilitan planlingvon estas tiu fakto, ke la ĝisnunajn planlingvojn (escepte tiun hebrean duon-planlingvon), kreis nur unu, aŭ tre malmultaj personoj, ofte amatora(j).
Gravan, kompleksan verkaĵon ne eblas profesie krei fare de nur unu, aŭ kelkaj personoj, des malpli, se tiuj verkaĵoj ne havis lektorojn. Profesia verkaĵo ja postulas ampleksan kunlaboron de multaj *fakuloj* kaj faklektoroj.
Esperantistoj vane sopiras/revas, ke EU eventuale povus akcepti Esperanton. Pluse al ĉio, Esperanto havas gravan malavantaĝon: ĝia gramatiko estas "enbetonita". Pro la testamento de Zamenhof, neniu rajtas tuŝi Fundamenton! Tio estas decida argumento kontraŭ ĝia akceptebleco: EU neniam akceptos planlingvon, kiu kreiĝis antaŭ 120 jaroj, dume ĝia gramatiko en la lastaj 120 jaroj ne rajtis ŝanĝiĝi, kaj kiun planlingvon oni eĉ estonte ne rajtas ŝanĝi. Tian planlingvon EU ne povos adapti al la nunaj pretendoj.
Esperanto povas servi maksimume kiel specimeno por eksperimentado, kiel fonto de spertoj por krei novan planlingvon.
Helpe de la nunaj multkapablaj komputiloj eblas sufiĉe rapide kunkolekti la necesan vortotrezoron, eĉ prilabori la unuopajn vortojn laŭ la plej oportuna prononco (ĉio dependas nur de kvalitaj komputil-programoj), nur gramatikon necesas kompili "permane". Ĉi-kaze neniu sopiros je persona gloro, do estiĝos vera, efika, fruktodona gruplaboro. Mankos nek armado de lektoroj, do eraroj aŭ stultaĵoj malverŝajne ornamos tiun planlingvon.
La sukceso de iu profesia, grupa kunlaboro helpata de komputiloj, estas milfoje pli granda, ol kaze de ajna amatora solulo sen lektoro(j).
Vere nur decido mankas, kaj la nova, furora planlingvo relative rapide realiĝos. Se tiun planlingvon ekuzos miloble pli multaj homoj, ol Esperanton, tiukaze ankaŭ ĝia literaturo riĉiĝos miloble pli rapide, ol tiu de Esperanto. Do ne necesos jardekoj, por aperi la sama sortimento de literaturaj verkaĵoj, kiel en Esperanto.
Articles by Laszlo Istvan TOTH
Ĉu Esperanto estas aŭ ne estas fonetika lingvo?
-
Por klarigi tion, necesas unue interkonsenti pri kion oni povas nomi "fonetika lingvo".
Fonetika li…
-
19 Nov 2008
Kiel uzi la vorton au la vortoparon "nek"?
-
Iuj tiel opinias, ke la vorton "nek" eblas uzi nur kombinite: "Nek Maria, nek Petro ĉeestis."
En ti…
-
28 Oct 2008
See all articles...
Authorizations, license
-
Visible by: Everyone (public). -
All rights reserved
-
5 543 visits
Profesia planlingvo por Eŭropo
Jump to top
RSS feed- Latest comments - Subscribe to the feed of comments related to this post
- ipernity © 2007-2024
- Help & Contact
|
Club news
|
About ipernity
|
History |
ipernity Club & Prices |
Guide of good conduct
Donate | Group guidelines | Privacy policy | Terms of use | Statutes | In memoria -
Facebook
Twitter
---
Foje antaŭ ol ĉio, estas necese senefikigi la eventualan personkultemon, apoteozon (gloradon), la blindigantan neobjektivecon, malsaĝan entuziasmon. Nur post tio eblas prisence analizi kritike ajnan verkaĵon, produkton.
Sed tio ne estas facile kaze de Eo, ĉar jam kreiĝis sufiĉe vasta literaturo kiu abundas pri nekonvenaĵoj (teruraj vortordoj, neoportunaj verboj), eraraj uzkutimoj, salamandraĵoj, kiuj deflankigis la planlingvon al la tereno de kapricaj, neregulaj lingvoj. Estas do tre ĝene kritiki ies verkaĵon, se la verkisto, kiel homo, kiel personeco, estas aliflanke tre laŭdinda.
Ekzemple, mi ĉiam grave estimis/aprezis/rekonis la brilan personecon, la altkvalitan karakteron, la profundan humanismon, bonintencon de nia bedaŭrata Claude Piron. Sed lia Esperanta lingvaĵo estis strangeca, milde dirite abstrakta, fakte ankaŭ erara, ĉar ofte mankis subjekto eĉ en ĉefa frazo, kaj samofte li uzis tute nekonvenajn verbojn, kaj la vortordo, kiun li uzis estis disa-misa, terura. Simile al Zamenhof, ankaŭ Claude Piron lasis sin esti kaptita de danĝeraj etnolingvaj influoj.
Mi devis multege labori por transformi (fakte rekompili) lian romaneton "Gerda malaperis", por fari el ĝi taŭgan instrumaterialon por miaj gelernantoj. Post la rekompilado, la gelernantoj jam sukcesis komprene legi ĝin eble sesoble pli rapide, ol la originalan version. Mi faris nenion pli, ol aranĝis la vortojn laŭ racia vortordo, ŝanĝis multajn nekonvenajn verbojn al trafaj verboj respektante la subtilecon de la mesaĝoj, kaj kompletis la terure elipsajn frazojn je racie kaj gramatike korektaj. Fakte mi ne ŝanĝis la manieron esprimi elekteme, beletre la mesaĝenhavon, sed nur forigis la gravajn etnolingvajn influojn.
Ne estas saĝe difini ŝanĝendaĵojn nur laŭ propra inspiro/ideo/opinio, sed estas pli saĝe esploranalizi la plej karakterizajn, la plej oftajn erarojn, malklaraĵojn spertitajn en lingvouzo. Kompreneble, oni ne ĉerpu multajn spertojn el la lingvaĵo de komencantoj, kvankam por pritaksi la gradon de facileco de iu lingvo, indas iom studadi ankaŭ la procezon kiel evoluas ilia lingvaĵo.
Por fari korektojn, por forigi nekonvenaĵojn elde ajna verkaĵo, produkto, necesas analizi kritike ĝian uzadon, funkciadon, kaj marki tiujn erojn, kiuj kaŭzas oftajn erarojn, malcertecojn, problemojn. Tio validas ĉu por planlingvo, ĉu por ŝtata leĝo, ĉu por teknikaĵo, ktp.
Post kiam evidentiiĝis tiuj eroj de iu verkaĵo, produkto, kiuj generas malfacilaĵojn dum uzo, funkciado, eblas cerbumi pri alternativaj solvoj. Foje necesas replani, repensi la tutan aferon.
Kaze de Eo eblas fari aŭ nur malmultajn ŝanĝojn, kiuj ne postulas rekompili la jam dise en la mondo pretajn vortarojn, aŭ rekompili la tutan planlingvon, sed tiukaze necesas re-verki ankaŭ la vortarojn. Sed per malmultaj ŝanĝoj eblas nur forigi malcertecon en lingvouzo, sed ne pliigi la facilecon pri lingvo-alproprigo kaj uzo.
Mi intence emfazas la plurlingve kompilitajn vortarojn, ĉar sen tiuj vortaroj (kreitaj por multaj etnolingvoj) simple ne eblas disvastigi planlingvon. Temas kompreneble pri profesiaj vortaroj kun klarigtekstoj por vortoj, sed ne pri simplaj vortolistoj.
Sekve, eĉ se iuj sukcesus finverki la plej bonan, facilan planlingvon en la mondo, ĝi neniam disvastiĝos ĝis kiam iuj ne kompilos ankaŭ profesiajn vortarojn por multaj etnolingvoj. Ne malpli necesa estas havigi lernolibrojn kompilitajn en etnolingvoj, ĉar komence oni ne povas apogi sin je ankoraŭ ne ekzistantaj instruantoj. Mi aldonas, ke laŭvice la tria bezonataĵo estas havigi profesie (senerare, sen-salamandre!) kompilitajn modelfrazojn. La kvara ŝtupo estas havigi por lingvolernantoj seneraran, sen-salamandran beletron.
Sed por fari el E-o iun signife facilan planlingvon, necesas rekomplili ĝin debaze. Tio postulas tute novajn vortarojn, lernolibrojn kaj literaturon.
Mi ne povas imagi, kiel eblus atingi tion, ke en ĉiu lando kun aparta etnolingvo oni kreu la necesajn profesiajn vortarojn kaj lernolibrojn por iu nova planlingvo. Por tio necesas iu komunumo, kiu havu anojn en multaj landoj, kaj pere de tiuj anoj realiĝu kunordigita lernilverkado.
Tre koncize formulite, miaj modifproponoj celas forigi la fontojn de tiuj ĉiam samaj eraroj, problemoj, kiuj sperteblas ĉe lingvouzantoj jam de 120 jaroj!
1.) malcerteco pri la uzo de verboj rilate al transitiveco. - necesas verboj, kies komprenon la frazo kaj iu memstara formativo difinas.
2.) konfuza lingvaĵo pro forgeso postmeti rektobjektan finaĵon, manko de prepozicia akuzativo. - necesas difini vortordon rilate al adjektivoj kaj A-finaĵaj aktivaj kaj pasivaj participoj, aŭ ekuzo de prepozicia akuzativo.
3.) konfuza lingvaĵo pro forgeso postmeti pluralan finaĵon al adjektivoj kaj A-finaĵaj aktivaj kaj pasivaj participoj. - sufiĉas aldoni pluralon nur al substantivo.
4.) teruraj frazoj pro disa-misa vortordo, plumpa sinteno dum kompili frazojn (neŭzo de cerbo: pensoj skribitaj rekte el menso, sen ioma klopodo/penado ordigi la vortojn). - necesas enkonduki certajn regulojn pri vortordo.
5.) disa-misa uzo de la kompleksa konjugacio. - bezonatas klara kaj racia difino pri la verbotempoj, kaj pri kiukaze oni uzu aŭ neŭzu la kompleksan konjugacion. Alia solvo estus atribui al helpoverbo la rolon difini la kompleksan verbotempon, kaj la ĉefa verbo havu nur iun apartan, fiksan formon.
6.) trokoncizaj, ofte nebulaj frazumadoj pro refleksivaj aktiv- kaj pasiv-participoj. - necesas eviti ilin, uzante priskribon.
7.) konfuzo dum la uzo de ĵ kaj ĝ. - necesas ŝanĝi unu el ili al alia prononco.
8.) grava penado dum prononci "sc". - necesas ŝanĝi tiujn vortojn, aŭ intermeti iun vokalon.
9.) problemoj pro supersignoj. - necesas kompili la planlingvon sen supersignoj.
10.) nesolvita problemo pri vortokunmetado (pri enlasi aŭ ne la finiĝon de vortospeco). - necesas doni klaran regulon.
11.) malcerteco, erara uzo de certaj vortoj, kiuj donas diversajn komprenojn funkcie de ilia relativa pozicio al iu koncerna vorto (vortordo). - necesas difini klarajn regulojn.
12.) centoj da esceptoj, salamandraĵoj, tn. "Zamenhofaĵoj". - necesas forigi ilin.
13.) Malcerteco pri la uzo de propraj nomoj. - necesas difini unusencajn regulojn, kaj forigi ĉiujn esceptojn.
14.) grava kaj longtempa baraktado/penado dum alproprigi la tn. "tabelvortojn". - krei tabelvortojn, kiuj ne similas tiom multe unu al alia. Ne ĉiam tiaj vortoj estas pli facile encerbigeblaj, kiuj estas tre kurtaj.
15.) malcerteco pri la uzo de "mal"-vortoj. - por la plej ofte uzataj "mal"-vortoj ekzistu ankaŭ rektaj vortoj.
16.) por eviti ellerni maloportunan lingvaĵon, necesas krei novan, seneraran literaturon kun racia, eleganta vortordo, kiu estu libera de etnolingvaj influoj, salamandraĵoj.
Eblus mencii ankoraŭ multajn ceterajn ŝanĝendaĵojn, sed mi fokusis precipe je la plej komunaj eraroj.
---
Tio estas falsa konvinko, ke lingvo povas konserviĝi/postvivi nur se oni altrudas netuŝeblecon al ĝia gramatiko. Fakte jam nun kelkaj verkistoj fajfas pri la preskriboj de Fundamento, kaj uzas ne-Fundamente la planlingvon, tamen ĝin ne minacas malapero pro la kontraŭ-Fundamentaj ŝanĝoj.
Ido postvivis same kiel Esperanto malgraŭ ĝia "tuŝebleco". La diferenco laŭ la nombro de uzantaro inter Esperanto kaj Ido ne rilatas al lingvokvalito, sed al diferenco de mona kaj influa apogitecoj inter la du planlingvoj. Pri la absolute necesaj premisoj por disvastigi planlingvon vi povos legi en la sekva La Gazeto.
Fakte la genia ideo de Zamenhof ne rilatas konkrete al la planlingvo Esperanto, sed ĝenerale al iu neŭtra kaj facila planlingvo. Kvankam Eo ne sukcesis iĝi tia racia, facila planlingvo je kia revis Zamenhof, tamen ĝi, kiel "fenomeno" montras klare eblon enkonduki sukcese planlingvon alen ĉiutaga uzo.
EU rajte pretendas de ajna enkondukota planlingvo, ke povu apliki je ĝi tutan kontrolon, decidon, prijuĝon. Kaze ke oni enkondukos iun planlingvon, pli gravas estonto, ol estinto. Estas malsaĝe insisti pri netuŝebleco nur pro la jam ekzistantaj literaturaj verkaĵoj. Oni vivas por estonto, sed ne por estinto. Kaze de enkonduko (post la aplikitaj ŝanĝoj) la planlingvo estos flegata de oficialaj instancoj, do ĝia "supervivo" estos garantata.
Guglielmo Marconi inventis radion (sed se li ne inventintus ĝin, pli-malpli frue inventintus ĝin iu alia fakulo), sed la nune uzata profesia radio ŝuldas siajn kvalitojn al centoj da inĝenieroj.
Paul Nipkov inventis la principon diserigi imagon (principo, kiu staras baze de televidilo), sed la modernaj televidiloj ŝuldas siajn kvalitojn al centoj da inĝenieroj.
Zamenhof inventis la principon de skemeca planlingvo, sed por krei planlingvon, kiun oni povas ellerni kaj uzi multe pli facile kaj korekte, necesas dekoj da fakuloj.
En nuna stato, Esperanto trompas eksterulojn: ĝi havas literaturon, sed krom verkistoj, apenaŭ eblas trovi Esperantistojn, kiuj parolu sufiĉe bone la lingvon. Eĉ instruistoj, kiuj uzas la lingvon jam de pli ol 40 jaroj uzas en forumoj pri Esperanto siajn patrinlingvojn, ĉar sinesprimi subtile Ee estas tre pene por ili. Eble la unua verkisto, kiu konsciiĝis pri tiu malgaja fenomeno, kaj menciis tion publike, estis Kazimierz Bein. Tiu fiasko eble donis falsan imagon pri la postrestinta sukceso. Reklamoj kaj gloradoj provas kompensi la fiaskon. Iuj kredas, ke la skemeco kulpas. Sed ne, kulpas la devojiĝo desur la racia gvidlinio. Kulpas ankaŭ la klopodo pri troa simpleco. Manke de necesaj gramatikiloj (ŝparitaj je la egido de "sufiĉo"), verkistoj transprenis idiomaĵojn el etnaj lingvoj, kaj per tiu sinteno disrompis la principon pri racieco, skemeco de la planlingvo, transformante Esperanton al kaprica, esceptoplena planlingvo. Ĉ. 90% el PMEG dikas pro kapricaĵoj, esceptoj.
---
"La oscedanta, sciencema sciuro scivole eksciis, ke missciis ion pri la ascendanta absciso."
:-)
En hungara lingvo ekzistas la jenaj digrafoj: "cs", "dz", "gy", "ly", "ny", "sz", "ty", "zs".
Ne tio estas la grava problemo, ke miaopinie aŭ viaopinie ses supersignoj plaĉas aŭ ne plaĉas, sed tio, ĉu eksteruloj akceptas aŭ ne akceptas supersignojn post la alkutimiĝo al la angla lingvo.
Pluse, indas pripensi tion, ke restis kvar literoj (signoj) neŭzitaj: Q W X Y.
Kaj la supersigno ĥ estas formortanta.
Sign-in to write a comment.